الف- توصیف آزمون

پرسشنامه NEO   یکی از جدیدترین پرسشنامه های مربوط به ارزیابی ساخت شخصیت بر اساس دیدگاه تحلیل عاملی است . این آزمون به لحاظ انعکاس 5 عامل اصلی امروزه به عنوان یک مدل فراگیر بر اساس تحلیل عوامل محسوب می شود و گستردگی کاربرد آن در ارزیابی شخصیت افراد سالم و نیز در امور بالینی می تواند یکی از مناسب ترین ابزار ارزیابی شخصیت باشد . این آزمون به دلیل بررسی هایِ گوناگون در گروه های سنی و در فرهنگ های مختلف روی آن صورت گرفته است می تواند یکی از جامع ترین آزمون ها در زمینه ارزیابی شخصیت باشد این آزمون موضوع تحقیقات طی 15 سال گذشته بر روی نمونه های بالینی و بزرگسالان سالم بوده است . از این رو سودمندی آن هم در جریانات بالینی و هم در جریانات تحقیقی ارزیابی شده است . پرسشنامه شخصیتی NEOPI-R   جانشین تست NEO   است که در سال 1985 توسط مک کری و کاستا تهیه شده بود .این پرسشنامه 5 عامل اصلی شخصیت و 6 خصوصیت در هر عامل یا به عبارتی 30 خصوصیت را اندازه می گیرد . و بر این اساس ارزیابی جامعی از شخصیت را ارائه      می دهد .این پرسشنامه دارای دو فرم یکی (S  ) برای گزارش های شخصی است و شامل 240 سوال پنج درجه ای از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف است که توسط خود آزمودنی درجه بندی می شود و متناسب مردان و زنان در تمام سنین است . و دیگری فرم (R  ) یا تجدید نظر شده نام دارد و بر اساس درجه بندی های مشاهده گر است . این فرم نیز دارای همان 240 سوال بوده با این تفاوت که با ضمیر سوم شخص شروع می شود .فرم (R  ) هم می تواند به طور مستقل برای ارزیابی شخصیت به کار رود و هم به عنوان مکملی برای گزارش های شخصیِ فرم (S  ) و یا روایی آن مورد استفاده قرار گیرد (گروسی فرشی،1380) .

این پرسشنامه فرم کوتاهی نیز به نام (NEO-FFI  ) نیز دارد که یک پرسشنامه 60 سؤالی است و برای ارزیابی 5 عامل اصلی شخصیت به کار می رود اگر وقت اجرای تست خیلی محدود باشد و اطلاعات کلی از شخصیت کافی باشد از این پرسشنامه استفاده می شود .از سوی دیگر اجرای این آزمون از نظر هزینه و زمان مقرون به صرفه است مقیاس های آن از اعتبار بالایی برخوردارند و همبستگی بین مقیاس ها زیاد است و از همه مهمتر این آزمون بر خلاف سایر آزمون های شخصیتی ،‌ انتقادات کمتری بر آن وارد شده است (گروسی فرشی،1380).

ب- شرایط آزمودنی ها

این تست قابل اجرا بر روی افراد به هنجار است .افرادی که مبتلا به اختلالاتی چون حالات روان پریشی و زوال عقل هستند،‌به گونه ای که این حالات توانایی آن ها را در تکمیل فرم گزارش شخصی تحت تأثیر قرار می دهد نباید پرسشنامه را تکمیل نمایند . سؤالات این پرسشنامه را هر فردی با داشتن حداقل سواد – در حد تحصیلات بالاتر از دوره ابتدایی- می تواند پاسخ دهد .

ج- نحوه تکمیل پاسخنامه

در این پرسشنامه انتظار بر این است که به تمام سؤالات پاسخ داده شود ، در بررسی پاسخنامه اگر سؤال یا سؤالاتی بی پاسخ مشاهده شود آرمودنی تشویق می شود که سؤالات مذکور را تکمیل نماید . در مواردی که آزمودنی نتواند تصمیم بگیرد که چه پاسخی به سؤال خاصی بدهد یا معنی یک سوال برای وی مشخص نباشد می تواند در چنین مواردی از پاسخ خنثی استفاده کند .

در آخر پاسخنامه سؤالی تحت عنوان « آیا به تمام سؤالات پاسخ داده اید؟» آمده است ، منظور از پرسش این سؤال آن است که این امر مهم را به آزمودنی یادآور نماید که سؤالات بدون پاسخ را تکمیل نماید و کنترل مجددی بر پرسشنامه داشته باشد .اگر آزمودنی پاسخ «نه» به این سؤال بدهد آزمایشگر ممکن است در صدد علت این امر بر آید و در مورد سؤالات بی پاسخ آموزش هایی را به آزمودنی بدهد .اگر در پاسخ نامه سوالات زیادی بدون پاسخ باشد آن پاسخنامه از اعتبار لازم برخوردار نبوده و در نتیجه تصحیح نمی شود .

د- نمره گذاری

پاسخنامه این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرتی (کاملاً مخالفم، مخالفم، بی تفاوت، موافقم و کاملاً موافقم ) تنظیم شده است . نمره گذاری فرم کوتاه این پرسشنامه یعنی NEO-FFI   در تمام مواد یکسان نیست . به این معنی که در نمره گذاری برخی از مواد فرم کوتاه پرسشنامه، به کاملاً مخالفم نمره 4، مخالفم نمره 3، بی تفاوت نمره 2 ، موافقم نمره 1 و کاملاً موافقم نمره 0 تعلق     می گیرد . در حالی که برخی دیگر از مواد این فرم کوتاه به صورت عکس حالت گفته شده نمره گذاری می شوند .(گروسی فرشی،‌1380) .

ه – اعتبار و روایی آزمون NEO   

در حال حاضر آزمون 5 عاملی NEO کاربردی جهانی دارد و به منظور تحقیق به زبان های چکوسلواکی،  عربی،‌  هلندی ، فرانسوی، آلمانی، ژاپنی، نروژی، لهستانی و سوئدی ترجمه شده است. پرسشنامه شخصیتی NEO-FFI توسط مک کری و کاستا روی 208 نفر از دانشجویان آمریکایی به فاصله سه ماه اجرا گردید که ضرایب اعتبار آن بین 83/0 تا 75/0 به دست آمده است

اعتبار درازمدت این پرسشنامه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است . یک مطالعه طولانی 6 ساله روی مقیاس های روان آزردگی خویی ، برون گرایی و باز بودن نسبت به تجربه،  ضریب های اعتبار 68/0 تا 83/0 را در گزارش های شخصی و نیز در گزارش های زوج ها نشان داده است . ضریب اعتبار دو عامل سازگاری و باوجدانی  به فاصله دو سال به ترتیب 79/0 و 63/0 بوده است (مک کری و کاستا ، 1983به نقل از گروسی فرشی ، 1380) .

در هنجاریابی آزمون NEO که توسط گروسی فرشی (1380)‌ روی نمونه ای با حجم 2000 نفر از بین دانشجویان دانشگاه های تبریز ، شیراز و دانشگاه های علوم پزشکی این دو شهر صورت گرفت ضریب همبستگی 5 بعد اصلی را بین 56/0 تا 87/0 گزارش کرده است .ضرایب آلفای کرونباخ در هر یک از عوامل اصلی روان آزردگی خویی ، برون گرایی، باز بودن، ساز گاری و با وجدانی به ترتیب 86/0. ، 73/0، 56/0، 68/0 و 87/0 به دست آمد . جهت بررسی اعتبار محتوایی این آزمون از همبستگی بین دو فرم گزارش شخصی (S) و فرم ارزیابی مشاهده گر (R)، استفاده شد، که حداکثر همبستگی به میزان 66/0 در عامل برون گرایی و حداقل آن به میزان 45/0 در عامل سازگاری بود. (گروسی فرشی، 1380) .

در پژوهش آتش روز (1386) با استفاده از روش همسانی درونی، ضریب آلفای کرونباخ برای هر یک از 5 صفت : روان آزردگی خویی ، برون گرایی، گشودگی، سازگاری و وجدانی بودن به ترتیب 74/0، 55/0، 27/0، 38/0 و 77/0 به دست آمد .

منابع:

گروسی فرشی، م. ت. (1380). رویکردی نوین در ارزیابی شخصیت (کاربرد  تحلیل عاملی در مطالعات شخصیت). چاپ اول. تبریز: نشر دانیال و جامعه پژوه.

آتش روز، ب. (1386). پیش بینی پیشرفت تحصیلی از طریق دلبستگی و صفات پنج گانه شخصیتی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی.